SGK’nın iş göremezlik gelirleri

Sürekli İş Göremezlik Geliri İle Geçici İş Göremezlik Ödeneğinin Karşılaştırılması ve Arasındaki Farklar

İş kazası veya meslek hastalığı nedeniyle işinde geçici bir süre çalışamayacağı hekim raporu ile saptanan sigortalıya, çalışamadığı (istirahatli olduğu) her gün için Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından yapılan parasal yardıma geçici iş göremezlik ödeneği denir. Sürekli iş göremezlik kavramı ise, sigortalının iş kazası veya meslek hastalığı sonucu oluşan hastalık ve özürler nedeniyle mesleğinde hiç çalışamayacak derecede kazanma gücünü tümden yitirmiş olmasını ya da mesleğinde çalışmasını sürdürebilmekle birlikte, kazanma gücünün en az % 10 azalmış bulunması durumunu ifade eder. Kanun’da açıkça belirtildiği üzere sürekli iş göremezlik geliri 5510 sayılı Yasa’nın “İş Kazası, Meslek Hastalığı, Hastalık ve Analık Sigortasından Sağlanan Haklar” başlıklı 16. maddesinde sıralanan parasal, sürekli ödenen gelir ve yardımlardan biridir. Bu gelir ve yardımın amacı sigortalının iş kazası veya meslek hastalığı sonucu çalışma gücünde bir kayba uğramasına bağlı olarak ortaya çıkacak gelir kaybını telafi etmekte olup ayrıca iş kazası ve meslek hastalığı sonucu vefat eden hak sahiplerinde ölüm geliri bağlanmaktadır. Bu çalışmamızda sigortalı ve hak sahiplerine Kanun’un getirdiği ya da tanımış olduğu gelir veya parasal yardımı 5510 sayılı Yasa çerçevesinde incelemeye çalışacağız.

II-  SÜREKLİ İŞ GÖREMEZLİK GELİRİNİN KANUN’DAKİ YERİ VE UYGULANMASI

5510 sayılı Yasa’nın 19. maddesinde “İş kazası veya meslek hastalığı sonucu oluşan hastalık ve özürler nedeniyle Kurum’ca yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularının sağlık kurulları tarafından verilen raporlara istinaden Kurum Sağlık Kurulunca meslekte kazanma gücü en az % 10 oranında azalmış bulunduğu tespit edilen sigortalı, sürekli iş göremezlik gelirine hak kazanır.” denilmektedir. Buradaki önemli bir hususa değinecek olursak, sigortalının iş kazasına maruz kaldığı veya meslek hastalığına tutulduğu sırada icra etmekte olduğu mesleğinde kazanma gücünü yitirmesidir. Örneğin, mesleğinde % 10’dan az olmayacak ölçüde kazanma gücünü yitirmiş bir sigortalı, başka bir meslekte kazanma gücüne sahipse de iş kazası ve meslek hastalığı sigortası açısından sürekli iş göremezlik durumu söz konusu olacaktır. Sürekli iş göremezlik durumunun tespiti için Kurum Sağlık Kurulu’na gönderilecek belgeler arasında, varsa ilk işe giriş sağlık raporu, iş kazası ve meslek hastalığı bildirim belgesi, olayın Kanun’a göre iş kazası olup olmadığı veya sigortalının meslek hastalığına yakalandığı işyerine ait çalışma şartlarını net olarak belirtir soruşturma raporu ve tutanaklar ile mahkemelerce iş kazası veya meslek hastalığı olduğunun kabul edildiğine dair belgeler, çalışır veya çalışamaz raporu, geçici iş göremezlik ödeneği belgesi, iş kazasından sonra veya meslek hastalığının tedavisi için başvurduğu hastanelerden alınan epikrizler ile tedavisi tamamlanıp bulguları sekel hâlini aldıktan sonra, son durumunu gösterir sağlık kurulu raporu ve dayanağı tüm belgeler bulunur. Kurum Sağlık Kurulu’nca, Çalışma Gücü ve Meslekte Kazanma Gücü Kaybı Oranı Tespit işlemleri Yönetmeliği’nde belirtilen usul ve esaslara göre çalışma gücü veya meslekte kazanma gücü kaybı tespit edilir.

Sürekli iş göremezlik geliri bağlanabilmesi için, sigortalının çalıştığı işten ayrılması, iş yerini kapatması veya devretmesi şartı aranmaz. Ayrıca sürekli iş göremezlik geliri almakta iken çalışan kimsenin geliri de kesilmez. Başka bir ifadeyle kişi hem sigortalı olarak çalışıp hem de sürekli iş göremezlik geliri almaya devam edebilir. Sürekli iş göremezlik geliri, sigortalının mesleğinde kazanma gücünün kaybı oranına göre hesaplanır. Sürekli tam iş göremezlikte sigortalıya, aylık kazancının % 70’i oranında gelir bağlanır. Sürekli kısmî iş göremezlikte sigortalıya bağlanacak gelir, tam iş göremezlik geliri gibi hesaplanarak bunun iş göremezlik derecesi oranındaki tutarı kendisine ödenir. Sigortalı, başka birinin sürekli bakımına muhtaç ise gelir bağlama oranı % 100 olarak uygulanır.

Sürekli iş göremezlik hali, kendi içinde ikiye ayrılmaktadır. Bu bağlamda sigortalının meslekte kazanma gücünün % 100’ünü kaybetmesi durumunda sürekli tam iş göremezlik hâli; %10 ilâ % 99,99’unu kaybetmesi durumunda ise sürekli kısmi iş göremezlik hâli söz konusu olur.

Sigortalı iş kazası veya meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücünü % 10’dan daha az kaybetmişse sürekli iş göremezlik geliri bağlanmaz. Bunun nedeni ufak tefek iş göremezlik olayları nedeniyle Kurumu gelir bağlama yükümlülüğünden kurtarmaktır. Buna karşın değişik işverenlerin yanında çalışan bir sigortalının, farklı işverenler yanında ve farklı zamanlarda uğradığı iş kazalarının her birinde % 10’un altında iş göremezliğe uğraması halinde dahi eğer toplamda iş göremezlik hali % 10 veya üstüne çıkıyorsa bu sigortalıya gelir bağlanması ve işverenlerin de, varsa, kendi kusurları oranında bağlanan gelirin peşin sermaye değerine katılması gerektiği kaçınılmazdır.

III- GEÇİCİ İŞ GÖREMEZLİK ÖDENEĞİNİN YASA’DAKİ HÜKÜMLERİ

İş kazası veya meslek hastalığı nedeniyle mesleğinde çalışamaz duruma gelen sigortalının uğradığı gelir kaybı, Kurum’ca geçici iş göremezlik ödeneği veya sürekli iş göremezlik geliri olarak ödenen parasal yardımlarla telafi edilmeye çalışılır. Geçici iş göremezlik ödeneği; iş kazasına uğrayan veya meslek hastalığına tutulan sigortalıya belirli bir süre ile sınırlı olmaksızın sağlık durumuna göre tedavi ve istirahatinin devam ettiği sürece ödenir. İş kazası ve meslek hastalığı nedeniyle iş göremezliğe uğradığı Kurum’ca yetkilendirilen hekim veya sağlık kurulu raporu ile tespit edilen sigortalıya geçici iş göremezlik ödeneği verilebilmesi için, hastalık ve analık hallerinden farklı olarak, herhangi bir sigortalılık süresi veya prim ödeme gün sayısı aranmaz. İşe başladığı gün iş kazası geçiren sigortalıya dahi geçici iş göremezlik ödeneği verilir. Hatta sigortalının iş kazasına uğradığı ve meslek hastalığına yakalandığı sırada Sosyal Güvenlik Kurumu’na bildiriminin yapılmamış olması, başka bir ifadeyle sigortasız çalıştırılması halinde dahi sigortalılık niteliğine sahip olması koşuluyla geçici iş göremezlik ödeneğinden faydalanabilir. İş kazası veya meslek hastalığı nedeniyle iş göremezliğe uğrayan sigortalıya her gün için, 5510 sayılı Kanun’un EK-5. maddesinde yer alan tarım ve orman işlerinde süreksiz olarak çalışan sigortalılara ise; iş kazasının olduğu tarihten en az on gün önce tescil edilmiş olmaları, sigortalılıklarının sona ermemiş olması ve prim ve prime ilişkin herhangi bir borcunun bulunmaması şartıyla 5510 sayılı Kanun’a göre iş kazası veya meslek hastalığından dolayı geçici iş göremezlik ödeneği verilir.

4/1-b kapsamında sigortalı sayılanlara, iş kazası veya meslek hastalığı halinde genel sağlık sigortası dâhil prim ve prime ilişkin her türlü borçlarının ödenmiş olması şartıyla yatarak tedavi süresince veya yatarak tedavi sonrası bu tedavinin gereği olarak istirahat raporu aldıkları sürede her gün için geçici iş göremezlik ödeneği verilir. Ancak doğum öncesi ve sonrası geçici iş göremezlik ödeneği ödenebilmesi için yatarak tedavi şartı aranmaz. İş kazası veya meslek hastalığı halinde, verilecek geçici iş göremezlik ödeneği, yatarak tedavilerde sigortalının günlük kazancının yarısı, ayaktan tedavilerde üçte ikisidir.

Bir sigortalının, aynı zaman içinde ve aynı sigortalılık hâline tabi olacak şekilde birden fazla işyerinde çalışması hâlinde, ödeneklere esas tutulacak günlük kazancının tespitinde, üst sınır dikkate alınarak her bir işyeri için ayrı ayrı bulunacak günlük kazançların toplamı ödeneğe esas günlük kazancını oluşturur. Ayrıca, bir sigortalıda iş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık hâllerinden birkaçı birleşirse geçici iş göremezlik ödeneklerinden en yükseği verilir. Sürekli iş göremezlik geliri bağlanmış sigortalılardan, aynı özürlülük veya meslek hastalığı nedeniyle istirahat raporu alanlara, yazılı istek tarihinden itibaren hesaplanacak bir günlük geçici iş göremezlik ödeneği ile aylık sürekli iş göremezlik gelirinin otuzda biri arasındaki fark, her gün için geçici iş göremezlik ödeneği olarak verilir. Sigortalının, geçici iş göremezlik ödeneği almasına esas istirahat raporu süresi içinde, sigortalılık hâlinin herhangi bir nedenle sona ermesi hâlinde istirahat süresince geçici iş göremezlik ödeneği ödenmeye devam edilir.

IV- SONUÇ

Sürekli iş göremezlik ödeneği, sigortalılar açısından çok önemli ve avantajlı bir gelir ve parasal destek olarak vatandaşlar tarafından algılanmaktadır. Zira sigortalı sürekli iş göremezlik geliri almakta iken aynı zamanda almakta olduğu gelir kesintiye uğramadan bir işte çalışabilmektedir. Bu çalışma neticesinde bir yandan sürekli iş göremezlik geliri alırken aynı zamanda hizmet akdine tabi olarak çalışarak emekliliğe hak ettiği takdirde hem sürekli iş göremezlik geliri hem de yaşlılık aylığı alabilmektedir.

Geçici iş göremezlik ödeneği, ise sigortalılar açısından önemli bir yardımdır. Malûm olduğu üzere çalışamayacak durumda olan sigortalının geliri de olamayacaktır. Bu gelir kaybını sigortalı kendisine ödenen geçici iş göremezlik ödeneği ile gidermeye çalışmaktadır. Özetle geçici iş göremezlik ödeneği sadece sigortalının istirahatli olduğu sürece kısa vadeli ödenen bir yardım olup sürekli iş göremezlik geliri uzun vadeli ödenen bir yardımdır.

Yazar: Süleyman UZUNOĞLU –   Avcılar Sosyal Güvenlik Merkezi Müdürü

Yaklaşım / Mart 2014 / Sayı: 255