Sosyal sigorta prim oranlarının azaltılması veya işverenlerce ödenmesi gereken primlerin belirli kısımlarının Devlet tarafından karşılanması istihdamteşvikinde önemli bir araç olarak görülmektedir[1]. Bu kapsam yürürlüğe konulan ve son yıllarda işverenler açısından ödeme kolaylığı sağlayanteşviklerden biri de, genç ve kadın istihdamının artırılmasına yönelik olarak 6111 sayılı Kanunla 4447 sayılı Kanuna eklenen geçici 10. madde sigorta prim teşvikidir[2].
İlave istihdam teşvikinde, önceki teşviklerden farklı biçimde mesleki eğitim almış sigortalıların ve kadınların istihdamının sağlanmasında avantajlı hale getirilmesi amaçlanmıştır. Bu kapsamda Bakanlar Kurulu tarafından beş yıllık uzatma yetkisinin kullanılmaması halinde 2015 yılı sonuna kadar yürürlükte olacak olan teşvikin bir yıllık uygulama alanı bulunmaktadır. Diğer taraftan teşvikte belirtilen koşulları taşıyan sigortalıları istihdam ettiği halde teşvikten faydalanmamış işverenlerin de geriye doğru bu teşvikten yararlanabilmeleri mümkündür.
Bu makalemizde her ne kadar 18 yaşından büyük ve 29 yaşından küçük erkekler ile 18 yaşından büyük kadın sigortalılardan dolayı faydalanılabilecekteşvikten yararlanma koşulları genel olarak diğer teşviklere benzerlik gösterse de uygulamada karışıklığa sebep olan teşvik kapsamında yapılması gereken ortalama hesabı ve sigortalıların işten ayrılmasından sonra teşvikten faydalanıp faydalanamayacakları hakkında bilgi verilecektir.
II- TEŞVİKTEN YARARLANMA KOŞULLARI NELERDİR?
Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK), teşvikten yararlanabilecek işveren ve sigortalılar ile teşviklerden yararlanma sürelerini açıklamak üzere 6111 sayılı Kanunla yapılan sigorta primi desteği düzenlemeleri konulu bir genelge yayınlamıştır[3]. Buna göre; 4447 sayılı Kanunun geçici 10 uncu maddesinde yer alan işveren hissesi sigorta prim desteğinden yararlanılabilmesi için, sigortalının 01.03.2011 ila 31.12.2015 tarihleri arasında işe alınmış olması gerekmektedir.
Sigortalılar bakımından aranan diğer bir koşul ise sigortalının 18 yaşından büyük olması gerekmektedir. Erkek sigortalıların 29 yaşından büyük olmamaları da aranan yaş şartları arasında sayılmıştır. Ayrıca sigortalının işe alındığı tarihten önceki altı aylık dönemde, gerek işe alındığı işyerinden, gerekse farklı bir işyerinden Kurumumuza verilen aylık prim ve hizmet belgelerinde kayıtlı olmaması gerekmektedir.
Teşvikten faydalanabilmesi bakımından uygulamada karışıklığa neden olan bir koşul ise sigortalının işyerinde son altı ayda çalıştırılan sigortalı sayısına ilave olarak istihdam edilmesi şartıdır. Bu koşulun sağlanmasında işyerinde son altı ayda istihdam edilen sigortalıların toplam sayısının altıya bölünmesiyle hesap edilmelidir. Belirtmeliyiz ki hesaplama sonucu ortalama sigortalı sayısının küsurat kısmı 0,01 ila 0,49 arasında ise 0 (sıfır) olarak dikkate alınacak, 0,50 ila 0,99 arasında ise tam sayı olarak alınacaktır. Diğer bir ifadeyle ortalama sigortalı sayısı 5,45 çıkması halinde ortalama 5 olarak 5,75 çıkması halinde ortalama sigortalı sayısı 6 olarak kabul edilecektir. Yeni işe başlayan sigortalının ortalama sigortalı sayısına ilave olacağı dikkate alınırsa ortalama sigortalı sayısı 5 olan bir işyerinin teşvikten faydalanabilmesi için sigortalının ortalamaya ilave çalışan olması gerekmektedir.
İşverenler açısından teşvikten yararlanabilme koşulları ise diğer teşvik uygulamalarında olduğu gibi; aylık prim ve hizmet belgelerini yasal süresi içerisinde Kuruma vermek, SGK’ya prim, idari para cezası ve bunlara ilişkin gecikme zammı ve gecikme cezası borcunun olmaması, kayıt dışı sigortalı çalıştırmaması ve alt işverenin de aynı şekilde kayıt dışı çalıştırdığının tespit edilmemesi gerekmektedir. Burada belirtilen işverenlerin alt işverenin kanuna aykırı fiillerinden dolayı bir yıl süreyle teşvikten faydalandırılmamasının evrensel hukuk ilkeleriyle bağdaşmadığı olarak yorumlanmasına neden olsa da mevcut uygulama bu yönüyle devam etmektedir[4].
III- SİGORTALI İŞTEN AYRILDIKTAN SONRA DA TEŞVİKTEN FAYDALANILABİLİR Mİ?
İlave istihdam teşvikinden her bir sigortalı için yalnızca bir defa yararlanılabilmektedir. Bu bağlamda, teşvikten yararlanılmış olan bir sigortalının destekten yararlanma süresini tamamladıktan sonra veya destekten yararlanma süresi sona ermeden işsiz kalması halinde, sonradan işe girdiği işyeri işvereninceteşvikten yararlanılması mümkün olamayacaktır.
Ancak teşvikte öngörülen süreleri tamamlanmadan işsiz kalmaları halinde, yeni bir mesleki yeterlilik belgesini veya teknik eğitim veren orta veya yükseköğretimi ya da Türkiye İş Kurumunca düzenlenen iş gücü yetiştirme kursunu işsiz oldukları bu süre içinde temin etmeleri ve aynı bent kapsamında yeniden işe alınmaları durumunda, bu sigortalılardan dolayı destekten yeniden yararlanılabilecektir. Bu durumda ilk yararlanma süresi, ikincisinden düşülecek ve toplam yararlanma süresi en son yararlanılan destek için maddede öngörülen süreyi aşamayacaktır.
Teşvikten yararlanma süresi içinde aynı işverenin aynı veya farklı bir yerde tescilli başka bir işyerinde naklen ve hizmet akdi sona ermeden çalışmaya başlaması halinde dahi, yeni işyerine başladığı tarihten önceki altı aylık süreye ilişkin düzenlenen aylık prim ve hizmet belgesinde kayıtlı olması nedeniyle, söz konusu destekten kalan süre içinde yeniden yararlanılması mümkün değildir.
Sigortalının çalıştığı işyerinde teşvikten yararlanma koşullarını sağladığı halde işverenin bu şartları sağladığını sonradan fark etmesi halinde sigortalı ile işveren arasındaki hizmet akdinin devam edip etmemesine bakılmaksızın teşvikten faydalanması yönünde herhangi bir kısıtlayıcı düzenleme bulunmamaktadır. Ancak, işverenin geriye doğru teşvikten faydalanabilmesi için sigortalının işten ayrıldıktan sonra çalışmaması veya işe başlaması halinde sonraki işyerinin sigortalıdan dolayı teşvikten yararlanmaması gerekmektedir. Sigortalının sonraki işyerinin sigortalı için teşvikten faydalanması halinde ise önceki işyeri o sigortalıdan dolayı teşvikten faydalanamayacaktır. Diğer taraftan işten ayrılan sigortalı dolayısıyla teşvikten faydalanmak isteyen işverenin önceki aylar için SGK’ya verdiği aylık prim ve hizmet belgelerini değiştirerek geriye doğru SGK’ya yeniden vermesi gerekecektir. İşveren, bu yöndeki talebini şartları yönüyle kontrol ettikten sonra SGK’ya iletecek, Kurum da işverenin bu talebini değerlendirdikten sonra işleme alabilecektir.
V- SONUÇ
İlave istihdam teşviki, işverenleri rekabet ortamında nitelikli iş gücüne yönelmeleri konusunda destekleyen önemli bir unsurdur. Teşvikten Bakanlar Kuruluna tanınmış olan beş yıllık uzatma yetkisinin kullanılmaması halinde 31.12.2015 tarihine kadar yararlanılabilecektir. Diğer taraftan sigortalı başına bir defaya mahsus faydalandırılan teşvikten yasada belirtilen koşulları sonradan sağladığını fark eden işverenler açısından teşvikten faydalanma imkânı bulunmaktadır. Ancak, sigortalı ile işveren arasında iş ilişkisi sonlanmışsa teşvikten faydalanabilmek için sigortalının sonradan bu teşvik kapsamında çalışmadığının bilinmesi gerekmektedir.
Yazar: Arif Türker KIZILOVA*
E-Yaklaşım / Şubat 2015 / Sayı: 266
Sosyal Güvenlik Denetmeni
[1] Ali GÜZEL, Ali Rıza OKUR, Nurşen CANİKLİOĞLU, Sosyal Güvenlik Hukuku, Yenilenmiş 14.Bası, İstanbul; 2012, s.348.
[2] 25.02.2011 tarih 27857 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.
[3] SGK, 2011/45 sayılı Genelge, Bkz. ww.sgk.gov.tr
[4] GÜZEL, OKUR, CANİKLİOĞLU, age, s.356.
